Supercruise ya da süperseyir olarak türkçeleştirebileceğimiz özellik; hava aracının ses üstü hızlarda (1 mach+) afterburner (artyakıcı) açmadan seyir edebilmesine denilir. Askeri uçaklarda bu özelliğin temel amacı yakıt tüketimini azaltmaktır. İkincil amacı da kızılötesi/termal gizlilik sağlamaktır. Supercruise kavramını ilk olarak ABD ordusu tanımlanmıştır.

Birçok savaş uçağı süpersonik hızlarda uçabilse de, genellikle bu çok kısa süreliğine ve artyakıcı (ab) kullanarak gerçekleşir. Bir uçak tamamen artyakıcı kullanarak yalnızca 15-20 dakika içerisinde tüm yakıtını tüketebilmektedir. Bu nedenle artyakıcılar, yalnızca ani performans artışı istendiğinde ve süpersonik hızlara ulaşmak için ihtiyaç duyulduğunda sınırlı süreler için kullanılır. Artyakıcı uçağın termal izini de çok ciddi şekilde artırır.

Artyakıcı denilen teknoloji sayesinde motordan nozzle kısmına gelen hava ve gazlara yakıt püskürtülerek daha fazla itme gücü edilir ve uçağın süpersonik hızlarda ilerlemesi sağlanır. İşte bu işlemi gerçekleştirmeden süpersonik hızlarda uçabilen uçaklar supercruise özelliğine sahiptir.

Örneğin bir F-15 ve bir F-22’nin tam 1.5 mach sürat ile acil görev bölgesine intikal etmekte olduğunu düşünelim. F-15 hızını korumak için sürekli artyakıcı kullanmak yani devasa yakıt tüketmek zorundadır. Bu da görevin tamamlanmasında veya görev bölgesinden üsse dönüşünde sıkıntılara yol açacaktır. Fakat F-22 supercruise yeteneği sayesinde görevi tamamlayıp dönecek yakıta sahip olacaktır. Yani supercruise, uçağın süpersonik hızda menzilini artırmaktadır. Her modern savaş jeti 1.5 mach hıza çıkabilir fakat bunu ne kadar sürdürebileceği asıl meseledir.

Supercruise genellikle pazarlama ve reklam amaçlı kullanılır. Uçağın hangi hızda, hangi yükle ve kaç dakika bunu yapabildiğinden pek bahsedilmez. Bu oldukça önemlidir. Örneğin Jas-39 Gripen ve F-22 Raptor’un supercruise yetenekleri çok farklıdır. Çünkü Gripen çok düşük süpersonik hızda (1.1 mach), çok düşük yük ile (yalnızca hava-hava füzeleri) ve çok kısa süreliğine bu yeteneğe sahiptir. F-22 ise 1.5 mach hızda ve çok daha uzun süreler bu özelliğini koruyabilmektedir. Gripen’in başarılı bir supercruise yeteneği olup olmadığı havacılık tutkunları arasında tartışmalı bir konudur.

Üretici firmalar ve hava kuvvetleri genellikle uçağın supercruise yeteneğinin olup olmadığı ve varsa kaç mach ile olduğu dışında bilgi vermez. Örneğin hangi yük ile ve kaç dakika boyunca bunu yapabildiği vs. Çünkü bu bir savaş uçağının en özel bilgilerindendir. Bunların kamuoyu ile paylaşılmaması normal bir durum. Bu sebeple medyada, ansiklopedilerde ve röportajlarda bu konuda çok az bilgi bulunmaktadır.

Hangi Uçaklar Supercruise Özelliğine Sahip?

Supercruise özelliğine sahip olan uçaklar ve supercruise süratleri şöyledir:

• F-22 Raptor: 1.5 mach
• F-35 Lightning II: 1.2 mach (sadece 12 dakika boyunca (277 km))
• Dassault Rafale: 1.4 mach
• Eurofighter Typhoon 1.5 mach
• JAS-39 Gripen: 1.1 mach
• Sukhoi Su-57
• Northrop Grumman YF-23
• Concorde
• Tupolev Tu-144

(Görüldüğü üzere Concorde ve Tupolev Tu-144 yolcu uçakları da superseyir özelliğine muktedirdir.)

Bir Uçak Nasıl Süpercruise Yeteneğine Sahip Olur?

Supercruise ya da süperseyir; sanılanın aksine sadece motora bağlı bir yetenek değildir. Uçağın aerodinamik yapısına, motoruna, taşıdığı silah yüküne ve irtifasına göre değişkenlik göstermektedir. Tek motorlu uçakların supercruise yapabilmesi, motorun yeterli gücü sağlayamayacağından dolayı çok düşük bir ihtimaldir. Boş halde supercruise yapabilen bir uçak, takılacak mühimmatlar ile bunu yapamaz duruma gelebilir. Aynı zamanda yüksek irtifalarda supercruise yapabilen bir uçak, alçak irtifalarda bunu gerçekleştiremeyebilir. Çünkü yüksek irtifalarda hava yoğunluğu daha azdır, alçak irtifalarda hava yoğunluğu daha fazladır. Bu da uçağın havadaki kabiliyetlerini değiştirmektedir.

Sözün özü, alçak irtifalarda ve tam yüklü halde ses hızının üzerinde artyakıcı kullanmadan uçabilmek ve görev yapabilmek gerçek yetenektir.

Ayrıca stealth tasarıma sahip uçaklarda silahlar iç bölmede saklandığından, silahlardan kaynaklanan sürüklenme olmamaktadır ve daha kolay supercruise yapabilmektedirler.

F-35’in sahip olduğu Pratt Whitney F135 motoru afterburner açmadan 25 bin libre güç üretmektedir. F-22’nin sahip olduğu Pratt Whitney F119 motorunun her biri afterburner açmadan 26 bin libre güç üretmektedir. Yani F-22 afterburner açmadan 52 bin libre itiş gücüne sahipken, F-35’de bu 26 bin libredir. F-16 Blok 50’nin kullandığı General Electric F110-GE-129 da ise afterburner açmadan üretilen güç sadece 17 bin libredir.

MMU TF-X ve Supercruise

TUSAŞ tarafından geliştirilen MMU TF-X’in de supercruise yeteneğine sahip olacağı TUSAŞ tarafından açıklanmıştır. Fakat her biri 29 bin libre gücünde General Electric F110 motorları kullanılacak prototiplerde bu mümkün olmayacak gibi gözüküyor. Afterburner açmadan uçağın üreteceği toplam güç yaklaşık olarak 34 bin libre olacaktır. General Electric F110 motorunu kullanmış F-15 ve F-16’da supercruise bulunmuyordu. Fakat MMU TF-X’in ilerleyen versiyonlarında bu özellik yeni ve yerli motoru ile mutlaka sağlanacaktır. Çünkü uçak 5. Nesil olarak geliştirilmektedir ve supercruise yeteneği 5. Nesil bir uçak için olmazsa olmazdır.

Öte yandan TEI genel müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, Mayıs 2022’de şu açıklamalarda bulundu:

“ABD bu uçakları kimseye satmıyor (F-22 Raptor). Biz Raptorların motorunun itiş gücünü verebilecek seviyeye geldik. Milli Muharip Uçak için 35 bin pound güçte bir motor yapabileceğimize eminiz. Kendimize güveniyoruz. MMU için yapılması planlanan motorun üreteceği 35 bin pound güç, 30 bin ila 40 bin beygir arasında bir güç demektir. Tek bir motorla böyle bir güç elde edilecek ki Milli Muharip Uçağı’mızda bu gücü üreten iki motor olacak. İki tane 30 bin ila 40 bin beygir arasında güç üreten motor müthiş bir ivmeyle sizi ittiriyor. Savaş uçağının atak olması lazım. Böyle bir güce ihtiyaç var.”

Kaynaklar: